Fotografen kunnen hun auteursrecht overdragen aan bijvoorbeeld een opdrachtgever of een andere gebruiker. In dat geval kunnen zij niet langer het gebruik verbieden of daaraan financiële voorwaarden verbinden. Alleen de nieuwe auteursrechthebbende is daartoe gerechtigd. Dit wil echter niet zeggen dat deze daarmee ook het recht heeft om met de foto alles te doen wat hem goeddunkt. Ook nadat de fotograaf zijn auteursrecht op een foto heeft overgedragen, behoudt hij zijn persoonlijkheidsrechten of 'droits morals'. Op grond daarvan kan hij zich blijven verzetten tegen gebruik zonder naamsvermelding, wijzigingen en misvorming, verminking of andere aantasting van zijn foto's. De persoonlijkheidsrechten ontstaan gelijktijdig met het auteursrecht op een foto en vervalt ook weer bij beëindiging ervan.

De persoonlijkheidsrechten geven uitdrukking aan de persoonlijke band tussen de oorspronkelijke auteur en zijn werk. Vanwege het hoogstpersoonlijke karakter ervan zijn deze persoonlijkheidsrechten dan ook niet overdraagbaar; ook na overdracht van het auteursrecht blijven zij bij de auteur. De naam van de fotograaf blijft dus voor eeuwig met 'zijn' foto's verbonden. De fotograaf kan wel afstand doen van bepaalde persoonlijkheidsrechten. Anders gezegd, hij kan afspreken om van bepaalde bevoegdheden geen gebruik te zullen maken. De fotograaf behoudt echter onder alle omstandigheden het recht om zich te verzetten tegen misvorming, verminking of andere aantasting van zijn werk. Overigens vererven persoonlijkheidsrechten niet automatisch. Wel kan de fotograaf deze rechten bij testament of codicil toewijzen aan een of meer personen of een rechtspersoon. Het is dus belangrijk om bij een erfrechtelijke regeling van auteursrechten ook rekening te houden met de persoonlijkheidsrechten.

Zoals we in paragraaf 3.3 al zagen, komt het auteursrecht op in loondienst gemaakte foto's niet toe aan de fotograaf als feitelijke maker maar aan zijn werkgever als fictief maker. Het is echter niet duidelijk of dit betekent dat de fictief maker tevens aanspraak zou kunnen maken op de persoonlijkheidsrechten. Sommige juristen menen op grond van een logische toepassing van de wet dat dit wel het geval is. Tegenstanders wijzen echter weer op de hoogstpersoonlijke betrekking tussen de feitelijke maker en zijn werk. De wet is op dit punt niet eenduidig en biedt eigenlijk steun aan beide opvattingen. Niettemin heeft de rechter inmiddels een aantal keren beslist in het voordeel van de feitelijke maker. Deze uitkomst valt voor fotografen in loondienst uiteraard toe te juichen, maar biedt ook weer geen garanties bij eventuele nieuwe rechtszaken. Een andere rechter zou in andere omstandigheden de persoonlijkheidsrechten wel kunnen toewijzen aan de fictief maker. Daarom is het voor alle partijen verstandig om de belangen van de ander zoveel mogelijk te respecteren. Waarom zou men bijvoorbeeld bij publicatie van een in loondienst gemaakte foto niet zowel de naam van de werkgever als de naam van de fotograaf vermelden?

Als fotograaf heb je bij publicatie van je foto recht op naamsvermelding. Bij DuPho komen regelmatig vragen en klachten binnen van fotografen over het ontbreken van hun naam bij publicatie van hun werk. Wat houdt het recht op naamsvermelding in en wat kan je als fotograaf doen om problemen te voorkomen?

Als maker van een auteursrechtelijk beschermd werk heb je zekere persoonlijkheidsrechten. Persoonlijkheidsrechten, ook wel morele rechten genoemd, beschermen de reputatie van de auteur. Één van deze persoonlijkheidsrechten is het recht op naamsvermelding. Artikel 25 lid 1 sub a van de Auteurswet zegt het volgende:

De maker van een werk heeft, zelfs nadat hij zijn auteursrecht heeft overgedragen, de volgende rechten:

• het recht zich te verzetten tegen openbaarmaking van het werk zonder vermelding van zijn naam of andere aanduiding als maker, tenzij het verzet zou zijn in strijd met de redelijkheid’

Het recht op naamsvermelding is dus vastgelegd in de wet. Toch gaat het vaak mis. De naam van de fotograaf wordt achterwege gelaten, of alleen de naam van bijvoorbeeld een fotostockbureau of opdrachtgever staat erbij. Dit is ergerlijk. Niet alleen omdat fotografen vanzelfsprekend graag erkenning willen voor hun werk, maar ook omdat ze daarmee bekendheid krijgen die broodnodig is voor het verwerveren van nieuwe opdrachten.

Niet overdraagbaar

Persoonlijkheidsrechten zoals het recht op naamsvermelding zijn niet over te dragen. Zelfs als je het auteursrecht op je werk overdraagt, kun je als fotograaf een beroep blijven doen op je persoonlijkheidsrechten. Persoonlijkheidsrechten zijn niet overdraagbaar, je kunt enkel afstand doen van je persoonlijkheidsrechten. Dat wil zeggen dat je ze niet meer kan inroepen tegenover de wederpartij.

Opdrachtgevers proberen vaak contractueel af te spreken dat een fotograaf afstand doet van zijn persoonlijkheidsrechten. Dupho raadt dit altijd af. Voor een fotograaf is de mogelijkheid om zijn reputatie te beschermen d.m.v. persoonlijkheidsrechten ontzettend belangrijk. Bij sommige opdrachten is naamsvermelding niet altijd mogelijk of gewenst. Bij afstand doen van het recht op naamsvermelding is het redelijk om een hogere vergoeding te vragen.

Redelijkheid

Het recht op naamsvermelding is niet absoluut. In de wet staat dat de maker van een werk het recht heeft zich tegen te verzetten tegen openbaarmaking van het werk zonder vermelding van zijn naam, tenzij het verzet in strijd zou zijn met de redelijkheid. Wat is nou wel of niet redelijk?

In veel gevallen is het redelijk dat de naam van de fotograaf wordt vermeld. Denk aan publicatie in boeken, tijdschriften en websites. Bij producten en reclames kan het bijvoorbeeld ‘onredelijk’ zijn om naamsvermelding te verlangen. Dit zal per situatie beoordeeld moeten worden. De onderstaande infographic kan enige houvast bieden.

Artikel 8 Auteurswet

Artikel 8 van de Auteurswet bevat een verraderlijk addertje onder gras. Volgens deze bepaling gaat in bepaalde gevallen het auteursrecht op een werk automatisch over op de rechtspersoon die het werk voor het eerst openbaar maakt als van zichzelf afkomstig. Deze regel gaat zeker niet in alle gevallen op, maar fotografen kunnen maar beter het zekere voor het onzekere nemen. Voor de zekerheid kan je naamsvermelding dus beter altijd goed afspreken. 

Spreek naamsvermelding goed af

Om problemen te voorkomen is het altijd handig om naamsvermelding gewoon af te spreken in een overeenkomst. Zet bijvoorbeeld in je licentie dat naamsvermelding verplicht is. Gebruik ook de algemene voorwaarden van Dupho bij het aangaan van een overeenkomst, daarin staat duidelijk dat de fotograaf recht heeft op naamsvermelding. Vooraf goede afspraken maken kan een hoop gedoe voorkomen.

Wat als het misgaat?

Naamsvermelding is in de meeste gevallen een recht. In het geval dat de naam van de fotograaf niet wordt vermeld bij het werk, is het zaak om de partij die de fout maakt aan te spreken. Schakel ook de jurist van Dupho in. 

Naast het recht op naamsvermelding omvat het persoonlijkheidsrecht ook het recht om zich te verzetten tegen wijzigingen in de naam van de fotograaf. Denk bijvoorbeeld aan een fotograaf die niet onder eigen naam wil werken, maar gebruik maakt van een pseudoniem. Anderen mogen dan niet in strijd met de wensen van de fotograaf toch zijn echte naam bij de foto plaatsen. Datzelfde geldt ook voor de eventuele naam van de foto. Ook als die is voorzien van een bepaalde titel of benaming, bijvoorbeeld voor een fototentoonstelling, dan is het derden niet toegestaan om deze eigenhandig te wijzigen.

Fotografen kunnen zich in veel gevallen ook verzetten tegen ongevraagde wijzigingen in hun foto. Ook hier geldt het redelijkheidsprincipe: verzet zal alleen worden gehonoreerd wanneer het niet in strijd is met de redelijkheid. Dat wil zeggen dat de rechter een afweging zal maken tussen het getroffen belang van de fotograaf en dat van de gebruiker. Soms speelt ook mee dat bepaalde (kleine) wijzigingen nu eenmaal onvermijdelijk zijn in een bepaalde branche. Zo zal het aansnijden van een persfoto in een dagblad eerder zijn toegestaan dan het aansnijden van een kunstfoto in een overzichtsuitgave. Door hierover van tevoren schriftelijke afspraken te maken, staat de fotograaf sterker in zijn bezwaar tegen een aangesneden publicatie. Datzelfde geldt wanneer een foto zonder toestemming wordt geplaatst in een context die het getoonde beeld verkeerd weergeeft of die de oorspronkelijke bedoeling van de fotograaf geweld aandoet. Ook het ongevraagd bewerken van een foto, zoals het toevoegen of weglaten van elementen of het in zwart-wit afdrukken van een oorspronkelijke kleurenfoto, is niet toegestaan zonder voorafgaande toestemming van de fotograaf.

Een bekend voorbeeld hiervan is een zaak tussen de Amerikaanse fotograaf Michel Comte en de Nederlandse uitgever van het boek De Valstrik van de Amerikaanse schrijfster Ruth Rendell. De uitgever had zonder toestemming een foto van Comte voor de omslag gebruikt. Er was dus alleen al daarom sprake van een auteursrechtelijke inbreuk. Maar daarnaast was de foto op verschillende manieren gewijzigd: ingekleurd, uitgesneden en afgedrukt in spiegelbeeld. Als klap op de vuurpijl was zelfs de naam van de fotograaf nergens vermeld. Je zou hier kunnen spreken van een schoolvoorbeeld op het gebied van auteursrechtelijke inbreuk. In de daaropvolgende rechtszaak moest de uitgever bakzeil halen en een flinke schadevergoeding betalen aan de fotograaf.

Tot slot kan de fotograaf zich op basis van het persoonlijkheidsrecht verzetten tegen misvormingen, verminkingen en andere aantastingen van zijn foto. Het is niet altijd duidelijk waar de grens ligt tussen 'wijziging' en 'misvorming, verminking of aantasting'. De één zal het aansnijden van een foto als een wijziging zien, terwijl de ander dit beschouwt als een aantasting. Hoe dan ook, bij al deze vormen van inbreuk moet aangetoond worden dat er nadeel aan de reputatie van de fotograaf is toegebracht.

Het publiceren van een foto in 'een ontoelaatbare context' kan eveneens leiden tot aantasting. Een goed voorbeeld hiervan is de rechtszaak die de fotograaf Johan Beckers in 1984 aanspande na een schending van zijn persoonlijkheidsrechten. Hij had een foto gemaakt van een Middelburgs raadslid dat daarop een 'smerig gezicht' trok. Beckers had toestemming gegeven voor plaatsing in het nulnummer van Nieuw Zeeland, een tijdschrift met progressieve signatuur. Het bijschrift bij de foto vermeldde dat het raadslid kruisraketten een smerig gezicht vindt. Kort daarna trof Beckers dezelfde foto aan in een fotoboek, getiteld Zeeland in 1983. In een geheel andere context vermeldde het bijschrift een incident in de gemeenteraad waarbij de Middelburgse burgemeester en het raadslid betrokken zouden zijn. Naast inbreuk van het auteursrecht van de fotograaf constateerde de rechter tevens een schending van zijn persoonlijkheidsrechten wegens publicatie in een ontoelaatbare context.

Het vernietigen van bepaalde auteursrechtelijke werken zoals bouwwerken en monumentale kunst wordt in de regel niet beschouwd als aantasting. De vraag is of dat terecht is wanneer het gaat om unieke afdrukken (vintage prints) die vanwege hun zeldzaamheid een historische waarde hebben verkregen. Mag de eigenaar van een unieke afdruk van een foto van Henri Cartier-Bresson op grond van zijn eigendomsrecht ongevraagd overgaan tot vernietiging ervan? Het antwoord zal afhangen van alle betrokken belangen. Afgezien van de juridische aspecten van het verhaal valt er veel voor te zeggen dat de eigenaar eerst de fotograaf, diens nabestaanden of een museum in de gelegenheid te stelt het zeldzame werk over te nemen.