In Nederland is het verkrijgen van auteursrechtelijke bescherming niet gebonden aan enige formaliteit. Auteursrecht ontstaat door de loutere scheppingsdaad van een werk; in dit geval het maken van een foto. Het is dus ook niet nodig om een foto te registreren. Deze vrijheid is een uitvloeisel van de Berner Conventie (1886), die nadrukkelijk bepaalt dat voor het ontstaan van auteursrecht op een werk geen formaliteiten zijn vereist. Dit verdrag is van grote invloed geweest en maakte begin vorige eeuw in veel landen een einde aan de rechteloosheid van diverse creatieve beroepsgroepen. Overigens lieten niet alle landen zich in hetzelfde tempo overhalen om zich bij de Berner Conventie aan te sluiten. Zo tekenden de Verenigde Staten dit verdrag pas in 1989. Tot dan toe golden daar wel bepaalde formaliteiten met betrekking tot het ontstaan van auteursrecht. Wie bijvoorbeeld geen zogenaamde ‘copyright notice’ op zijn werk aanbracht en het werk niet liet registreren bij een Copyright Office, kreeg geen auteursrechtelijke bescherming. Hoewel een groot aantal landen zich inmiddels bij de Berner Conventie heeft aangesloten, zijn er nog steeds landen waar het auteursrecht niet of nauwelijks van de grond is gekomen. In China wordt bijvoorbeeld nog nauwelijks opgetreden tegen inbreuk.

Onder invloed van verdragen en het Europese recht hebben de laatste jaren veel westerse landen hun auteursrechtelijke wetgeving op een aantal punten op elkaar afgestemd. De meest recente afstemming is een Europese Richtlijn uit 2001 over de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht. Ondanks deze internationale harmonisatie zijn er nog steeds aanzienlijke verschillen tussen de diverse nationale regelingen. De behandeling van het auteursrecht in dit boek gaat dan ook in hoofdzaak over de situatie in Nederland. Wanneer een fotograaf tot de ontdekking komt dat zijn werk zonder zijn toestemming in Nederland wordt gebruikt, zal hij zich moeten wenden tot de Nederlandse rechter. Maar wanneer dit ongeoorloofde gebruik bijvoorbeeld in Frankrijk of Duitsland plaatsvindt, moet hij zich tot de rechter aldaar wenden. Daarvoor zal hij in veel gevallen ook een buitenlandse advocaat in de arm moeten nemen.

Het auteursrecht op foto’s is niet eeuwigdurend. De hoofdregel luidt dat het recht vervalt 70 jaar na de dood van de maker, te rekenen vanaf de eerste januari na het jaar waarin de maker is overleden. Op grond van het erfrecht gaat het auteursrecht automatisch over op de wettelijke erfgenamen. De fotograaf kan er ook voor kiezen zijn auteursrechten na zijn dood toe te wijzen aan bepaalde personen of een organisatie, zoals het Maria Austria Instituut of het Nederlands fotomuseum. Een dergelijke toewijzing kan alleen bij testament gebeuren. Wie dergelijke zaken goed wil regelen doet er verstandig aan een notaris in de arm te nemen.

Een afwijkende regel bestaat voor het geval dat de maker niet of onvoldoende bekend is, zoals bij anonieme foto’s of foto’s die onder pseudoniem zijn gepubliceerd. In die gevallen vervalt het auteursrecht na 70 jaar, te rekenen vanaf de eerste januari na het jaar van eerste rechtmatige openbaarmaking. Ditzelfde geldt wanneer een organisatie of bedrijf als maker wordt beschouwd, bijvoorbeeld als een foto is gemaakt door een werknemer in het kader van zijn dienstverband. Ook in dat geval vervalt het auteursrecht 70 jaar na de eerste openbaarmaking. Alleen als bij de openbaar gemaakte foto de naam van de werknemer als feitelijk maker staat vermeld, geldt weer de hoofdregel: verval van het auteursrecht 70 jaar na de dood van de maker.